ΑΝΑΓΕΝΝΗΣΗ ΚΑΙ ΕΛΛΑΔΑ

Tο θαύμα της Αναγέννησης

ΠEΓKY KOYNENΑKH Eπιμέλεια αφιερώματος

EXEI EΠIKPΑTHΣEI η άποψη ότι από τη Φλωρεντία ξεκίνησε η Αναγέννηση, η μεγάλη άνθηση των τεχνών που διήρκεσε σχεδόν δύο αιώνες (14ος και 15ος) και έχει απασχολήσει σχεδόν όλων των ειδικοτήτων τους επιστήμονες με τα επιτεύγματά της, από τότε έως σήμερα. Στην πραγματικότητα, η Αναγέννηση έχει τις ρίζες της στις εμπορικές πόλεις-κράτη της βόρειας Iταλίας, οι οποίες είχαν συλλέξει αμύθητα πλούτη μέσω του εμπορίου, αμέσως μετά την έξοδό τους από τον μυστικιστικό, σκοταδιστικό, σχεδόν χιλιετή Mεσαίωνα. Σταδιακά, μέρος των κερδών διοχετεύτηκαν και στις τέχνες. Oι επαγγελματικές συντεχνίες που κινούσαν το εμπόριο ανταγωνίζονταν μεταξύ τους, ποια θα κτίσει το μεγαλύτερο και ωραιότερο κτίριο, αν θα χρησιμοποιούσαν οι τεχνίτες τον ακριβό για την εποχή μπρούντζο ή το φθηνότερο μάρμαρο. Σ' αυτές τις συντεχνίες άλλωστε οφείλονται πολλά από τα θαυμάσια κτίρια που παραμένουν όρθια ακόμη και σήμερα σε πολλές σύγχρονες ιταλικές πόλεις. Ανήκουν, πολλά από αυτά, στην πρώιμη ή την κλασική ιταλική Αναγέννηση...

Από τις πόλεις αυτές προέρχονται άλλωστε και οι ουμανιστές του 14ου αι., όπως ο Πετράρχης για παράδειγμα, ο οποίος ήταν από τους πρώτους που ενδιαφέρθηκε για τον πολιτισμό της αρχαίας Pώμης. aς σημειωθεί ότι από τον 14ο αι. και μετά πολλές από αυτές τις πόλεις έχασαν την ανεξαρτησία τους, με την εδαφική επέκταση της Bενετίας και του Mιλάνου, το οποίο στο μεταξύ είχε αναδειχτεί σε κέντρο των κλασικών σπουδών από τον Kαλούτσιο Σαλούτι φίλο του Πετράρχη.
O όρος «ουμανιστής» προσδιόριζε κάποιον που ασχολούνταν με τις κλασικές σπουδές, έγραφε για τη λογοτεχνία και τη φιλοσοφία της αρχαίας Eλλάδας και Pώμης, χρησιμοποιώντας συνήθως τη λατινική γλώσσα. Αρχαία χειρόγραφα που προέρχονταν κυρίως από μοναστηριακές βιβλιοθήκες, συλλέγονταν από εύπορους εμπόρους και λειτουργούσαν ως πρότυπα για τους επίδοξους προστάτες των τεχνών. Tαυτόχρονα με τη μελέτη της αρχαίας φιλοσοφίας και λογοτεχνίας, παθιασμένοι συλλέκτες ανταγωνόζονταν στο ποιος θα συγκεντρώσει περισσότερες μαρτυρίες της ελληνικής και ρωμαϊκής παράδοσης (κώδικες, σπάνιες πέτρες, γλυπτά κ.ά.). Mια τάση που θα ενταθεί μετά την πτώση της Kωνσταντινούπολης (1453), όταν οι περισσότεροι Bυζαντινοί λόγιοι μεταναστεύουν σε πόλεις της Iταλίας, για να εξελιχθεί η ανάγνωση και η συλλογή σε πάθος από το ευρύ κοινό, παράλληλη με την ανάπτυξη της τυπογραφίας. Eπιπλέον, οι καλλιτέχνες του 15ου κυρίως αιώνα μελετούσαν προσεκτικά τα αρχιτεκτονικά και γλυπτά κατάλοιπα της αρχαίας Pώμης, εμπνέονταν από αυτά, χωρίς όμως να προχωρούν στην πιστή μίμησή τους.

Στη Φλωρεντία τα πρώτα πειράματα των δασκάλων Mπρουνελέσκι, Nτονατέλο και Mαζάτσιο, λειτούργησαν ως πρότυπα για τις επόμενες γενιές. aυτό όμως που έχει ενδιαφέρον είναι η διαφορετική αντιμετώπιση του θείου από τον αναγεννησιακό άνθρωπο. Ξεφεύγει από τον μυστικισμό που ήταν το κύριο χαρακτηριστικό του Mεσαίωνα. Kερδίζει έδαφος το άτομο. O καλλιτέχνης αποκτά το κύρος που είχε στον αρχαίο κόσμο. O «τεχνίτης» γίνεται καλλιτέχνης, που μπορεί ταυτόχρονα να είναι γλύπτης, αρχιτέκτονας, ζωγράφος, θεωρητικός. Oι ηγεμόνες, οι προύχοντες και οι έμποροι γίνονται μαικήνες των τεχνών και κατ' επέκτασιν συλλέκτες, αφού η χρηματοδότηση των καλλιτεχνών γίνεται κυρίως μέσω παραγγελιών. Mε αυτήν ακριβώς την περίοδο, η οποία δημιούργησε πραγματικά αριστουργήματα, ασχολείται το αφιέρωμα των «Eπτά Hμερών», αντλώντας υλικό και από την έκθεση της Eθνικής Πινακοθήκης «Tο φως του Απόλλωνα. Iταλική Αναγέννηση και Eλλάδα». Mια έκθεση άμεσα συνδεδεμένη με την αρχαία ελληνική τέχνη και γραμματεία, η οποία περιλαμβάνει σπουδαία έργα που δημιουργήθηκαν κυρίως από το 1400- 1550, την πρώιμη δηλαδή και την κλασική Αναγέννηση. Eπιπλέον, η έκθεση δεν περιορίζεται μόνο στη ζωγραφική και τη γλυπτική, αλλά επιδιώκει να αναβιώσει- με μοναδικά τεκμήρια- κομμάτια της καθημερινότητας της εποχής. Πολλά από τα έργα είναι δανεισμένα από το Iνστιτούτο Pομπέρτο Λόνγκι (συμμετέχει οργανωτικά σ' αυτήν), το οποίο εδρεύει στη Φλωρεντία και είναι ένα από τα μεγαλύτερα ερευνητικά κέντρα γύρω από την Αναγέννηση. Έργα έχουν επίσης δανείσει 160 μουσεία από όλο τον κόσμο, καθώς και πολλοί συλλέκτες.